بیان مسئله: از گذشته های دور دو کارکرد اصلی «دسترسی» و «دیدرسی» در فضاهای میانوار (واسط) در طراحی و ساماندهی فضا مطرح بوده است ولی امروزه در طراحی توجه چندانی به این فضاها نشده و حتی گاه نادیده انگاشته می شوند. پیامد این وضع، برآورده نشدن شماری از نیازهای روانی و معنایی است که تنها در فضاهای میانوار پاسخ می یافته و می یابند. این در حالی است که شماری از معماران پدیدارشناس بر تعامل همه جانبه گستره های وجودی انسان با فضای معماری و اهمیت پاسخگویی به نیازهای روانی و معنایی تاکید دارند. هدف پژوهش: این تحقیق به جستجوی کارکرد فضاهای میانوار در معماری خانه، بر پایه رویکرد چند تن از معماران پدیدارشناس معاصر می پردازد و هدف آن دستیابی به کارکرد بهینه این گونه فضاها در خانه است. روش پژوهش: برای رسیدن به اهداف تحقیق، در قالب روش کیفی و با بهره گیری از رویکرد تفسیری و پدیدارشناسانه به فضا، نخست برپایه مطالعات نظری به توصیف دیدگاه چهار تن از معماران پدیدارشناس در ارتباط با فضاهای میانوار پرداخته شده است؛ سپس با بهره گیری از روش «پدیدارشناسی تفسیری»، به ساخت واحدهای معنایی در آثارشان پرداخته شده و توانایی های کارکردی میانوارها در دو سویه «ادراکی-معنایی»، «رفتاری-کارکردی» و نیز «ویژگی های کالبدی-فضایی سازگار و پاسخگوی به آن کارکردها» بازخوانی شده است. نتیجه گیری: نتایج نشان می دهند فضاهای میانوار هنگامی کارکرد بهینه دارند که بتوانند سلسله مراتب دسترسی مناسبی از فضای بیرون به درون فراهم آورند، در عین حال احساسی از آرامش و در پناه بودن را برای مخاطب فراهم آورده و همه حواس و ادراکات او را در این میان درگیر کنند. در پاسخ به این سه کارکرد ویژگی های متمایزکننده کالبدی همچون کاربرد نور و سایه، الگوهای صوتی، بویایی و بساوایی متفاوت و همچنین داشتن مرزهای کالبدی ویژه می توانند پاسخگوی آنها باشند.

از نگاه پدیدارشناسی درک حقیقت بر اساس جدا نبودن عین و ذهن است و هر نوع بررسی، پژوهش، و یا نقد باید با اتکا به ذهن باشد. بر این اساس در معماری، نگرش های پدیدارشناختی با توجه به تجربه افراد در فضا تعریف می شوند. هدف در این نوشتار بیان روش های عملی برای نقدی پدیدارشناسانه است و شامل روش هایی به منظور درک، مشاهده، و بیان آن چیزی است که تجربه می شود. ارتباط این روش ها با ذهن این امکان را ایجاد می کند که اولا شخص بر اساس «توانایی های خود» اصول و الگوهای موجود در بنا را مشاهده و ثانیا با درک بی واسطه و مستقیم آن اصول، راحت تر بتواند در طراحی های جدید از آن ایده ها استفاده کند. در این نوشتار، دو گروه از دانشجویان، با توجه به اهمیت شناخت و به کارگیری ارزش های بناهای تاریخی، در خلال درس مقدمات طراحی معماری دوره کارشناسی معماری، هرکدام یک بنای تاریخی را نقد می کنند. آن ها بر اساس تدابیر عملی، طی چند جلسه بنا را مشاهده و سپس تحلیل می کنند. در انتها تدابیر حاصل از این دو تجربه در قالب چهار گروه مشخص شامل: تدابیر کل، تدابیر جزء، تدابیر خاص بنا، و تدابیر مربوط به روش بیان تدوین و سپس تاثیر آن ها در نقد معماری با توجه به الگوهای پدیدارشناختی ارزیابی می شوند.

اگرچه پدیدارشناسی اساسا بحثی فلسفی است که در پی شرح آشکارگی و هویدایی بی واسطه پدیدارها بر آگاهی ما است و از سوی فیلسوفان بزرگی چون هوسرل، هایدگر، مرلوپونتی و باشلار شرح و بسط یافته است، اما دامنه نفوذ و تاثیر آن هرگز بر فلسفه محدود نگردیده است، بلکه عرصه های مختلف دانش و هنر از دین و جامعه شناسی گرفته تا نقد هنری را در بر گرفته است. در این میان معماری و شهرسازی جایگاه ویژه ای دارد. همزمان با تفکر فرانوگرایی که در آن نظریه پردازان معماری و معماران در پی بازخوانی انتقادی معماری مدرن بوده اند، پدیدارشناسی فلسفی توانست نقطه عزیمت مطمئنی را برای آنان فراهم آورد و افقی نو به روی درک و دریافت معماری و محیط بگشاید. این مقاله در پی آن است تا با مطالعه متون اصلی پدیدارشناسان در دو عرصه فلسفه و معماری، وضعیت پدیدارشناسی معماری و محیط را مورد توجه قرار دهد. در این راستا ابتدا پدیدارشناسی فلسفی که نقطه عزیمت پدیدارشناسان معماری بوده مورد بررسی قرار گرفته و با اشاره به تفاوت قرائت های پدیدارشناسان نشان داده می شود که چگونه هر یک بر حسب اهداف و دغدغه های خاص خود تلقی متمایزی از قابلیت ها و اهداف پدیدارشناسی دارند. در نهایت وضعیت پدیدارشناسی معماری و محیط در مقایسه با موقعیت پدیدارشناسی فلسفی مطالعه شده و خاطرنشان می گردد که این وضعیت عمدتا متاثر از اندیشه های دو پدیدارشناس برجسته، مارتین هایدگر و موریس مرلوپونتی است.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (pdf) مراجعه فرمایید.

وظیفۀ پدیدار کردن مکان، به طورخاص، بر عهدۀ معماری است. در گسترۀ معماری معنای خاصی از مکان مستتر است و تنها یک «جا» نظیر دیگر جای، برای ساختن، قابل اعتنا نیست؛ بنابراین شناختی واقعی تر و بهتر از مکان برای فهم اثر معماری نیاز است. شناختی که مکان را کلیتی درهم تنیده با انسان می بیند و به موجب آن قلمرو اندیشه و احساس با هم یکی می شود و دوگانه انگاری عین و ذهن (سوژه-ابژه) خاتمه می یابد. هایدگر شاخص ترین فیلسوفی است که روش وی در تفکر، پدیدارشناسی هرمنوتیکی است؛ به همین دلیل در این پژوهش به سراغ او رفتیم. هدف این نوشتار، تفسیری از پدیدارشناسی هرمنوتیکی مکان است که بتواند در فرایند طراحی، قابل تأمل، تدقیق و بررسی باشد. روش تحقیق آن، با استفاده از مطالعات کتابخانه ای، به دنبال رسیدن به مبانی و گام های عملیاتی و ایجاد نظمی منطقی در مطالب پراکنده و نامنسجم پیشین است و به­لحاظ ماهیت از گونۀ تحقیقات کیفی با رویکرد فلسفی پدیدارشناسی هرمنوتیک و به­لحاظ هدف پژوهش، تفسیری (بررسی ادبیات تطبیقی فلسفه و معماری) است. روش گردآوری داده ها مبتنی بر اسناد مکتوب کتابخانه ای است. یافته های تحقیق نشان می دهد که پدیدارشناسی هرمنوتیکی قابلیت به کارگیری در فرایند طراحی معماری را دارد و می توان بر اساس چرخۀ پدیدارشناسی هرمنوتیکی مکان، مبتنی بر تفکر هایدگری، مدلی را برای طراحی معماری به روش پدیدارشناسانه، برای فهم اثر معماری، ارائه داد.